آبزیان

آبزیان به جاندارانی گفته می‌شود که در آبهای سطح زمین زندگی می‌کنند خلیج فارس بزرگترین پناهگاه موجودات دریایی به ویژه آبزیان ظریف و کوچک از قبیل ماهی های تزئینی زیبا و رنگارنگ مرجان ها، صدف ها، حلزون ها، نرم تنان، شقایق ها، اسفنج ها، عروس های دریایی و غیره است.تعداد زیادی از این آبزیان که در نوع خود زیباترین موجودات دریایی هستند، به علت حوادث مختلف و مسایل زیستی به این پناهگاه آرام وگرم پناه آورده اند و از هزاران سال پیش در آن به زندگی خویش ادامه می دهند.

 

قباد شاه ماهی را شکوه حلوا سفید یا زبیده، شوریده، حلوا سیاه، سرخو، شعری، سبیتی، خاور و دختر ناخدا از مهمترین ماهی های خــوراکی و اره ماهی، بمبک، ماهی لقمه،اسب ماهی از ماهی های غیر خوراکی خلیج فارس محسوب می شوند.

 

علاوه بر این خلیج فارس دارای صدها گونه ماهی تزئینی است. که برخی از نمونه های آن مانند امپراتور در جهان نادر است جراح دم زرد، آنتن دار، دلقک آبی، کاردینال، هامور، سقماهی، دم گاوی نئون آرایشگر، صندوق ماهی، شاخدار، خروس دریایی، پیکاسو، ملوان، چیتی، شقایق، ژله و پیکاسوی مشکی از دیگر ماهی های تزئینی آبهای پیرامون کیش هستند منظور از سیستمهای متداول باز آبزی پروری مزارعی است که آب از یک سو وارد شده وپس از استفاده توسط آبزیان مزرعه از سوی دیگر خارج میگردد.

 

مزارع تولیدی سردابی

در مزارع تولید ماهی قزل آلا مزارع سردابی بدلیل حساسیت این گونه ماهی پرورشی ونیاز به دمای پایین واکسیژن بالا لازم است آب دائماً در استخرهای بتنی در جریان باشد وپس از تامین آب از منبع اصلی که معمولا چشمه ، سراب یا رودخانه است و گذر از مزرعه پرورشی بدون آنکه در حجم آن تغییری حاصل شود از سوی دیگر خارج می گردد تا هم اکسیژن مورد نیاز ماهیان فراهم شود وهم با ماندگاری آب دمای آن افزایش نیابد.

 

در بعضی مزارع باز پرورش قزل آلا،جهت تامین اکسیژن بیشتر، آب ورودی به مزرعه به (روش ثقلی ویا استفاده از هواده های مکانیکی و هوادهی می گردد با توجه به امکانات موجود که بهترین آن میزان آب در اختیار می باشد ظرفیت یک مزرعه پرورش سردابی از چند تن تا دهها تن متغیر است.

 

رایج ترین اشکال مزارع سردابی نوع معمولی ونوع دانمارکی است. در انواع معمولی آب هر استخر بصورت مجزا تأمین شده وخروجی جداگانه نیز دارد ودر نوع دانمارکی مزارع در چند ردیف پله مانند ساخته شده وآب خروجی استخرهای ردیف اول به استخرهای ردیف دوم وپس از عبور از آن به استخرهای ردیف سوم می ریزد انتخاب نوع ساخت وساز استخر به عوامل مختلفی نظیر شرایط توپوگرافی زمین, میزان آب بستگی دارد وهر کدام دارای معایب و مزایای خاصی می باشند.

 

 مزارع تولیدی ماهیان گرمابی

در مزارع تولید ماهیان گرمابی کپور ماهیان بدلیل نیاز اکسیژنی کمتر ودمای مورد نیاز بالاتر لزومی به جریان وتعویض دائمی آب نیست. ضمن اینکه جهت تامین غذای طبیعی در مزرعه (زی شناوران گیاهی وجانوری)این نوع استخرها خاکی هستند.

 

پس از آبگیری استخرها در ابتدای دوره پرورش ماهی از منبع اصلی که معمولاً چشمه , سراب یا رودخانه وگاهی چاه می باشد )در طول دوره پرورش که معمولاً 8 ماه است بسته به نیاز، چندبار تعویض بخشی از آب صورت می گیرد.

 

در شرایط معمولی از هر هکتار مزرعه پرورش ماهیان گرمابی 3 تن ماهی استحصال می گردد ودر صورتی که مزرعه به طرز مناسبی هوادهی گردد تولید هر هکتار را تا 8 تن نیز می توان افزایش داد.

 ماهیان سرد آبی

ماهیان که در میانگین حرارتی 7 تا 17 درجه سانتیگراد به خوبی رشد می کنند را تحت عنوان ماهیان سرد آبی شناسایی می نمایند بیشتر این ماهیان را خانواده آزاد ماهیان بوده و مشتمل بر ماهیان آب شیرین و ماهیان مهاجر موجود در نیم کره شمالی می باشند.

 

امروزه گونه های مختلف ماهیان در کشورهایی که دارای شرایط آب و هوایی مناسب رشد این ماهیان در کشورهایی که دارای شرایط آب و هوایی مناسب رشد این ماهیان می باشند پرورش داده می شود. گوشت این ماهیان بسیار لذیذ بوده و از نظر اقتصادی از جمله ماهیان با ارزش خوراکی محسوب می گردند.

 

اغلب گونه های مختلف آزاد ماهیان در این دسته جای گرفته تقریبا بیشتر انواع این ماهیان به منظور حفظ ذخایر منابع آبی صید ورزشی تولید گوشت تکثیر و پرورش داده می شوند از اختصاصات ویژه این ماهیان وجود دندان در دهان فلسهای ریز نقره فام دهانی نسبتا بزرگ ، باله مخرجی کوتاه، یک باله چربی کوچک، در روی ساقه دمی همو سرک است.

 

قزل آلای رنگین کمان

نام علمی ماهی قزل آلای رنگین کمان بوده است که با توجه به شباهت تاکسونومیک آن به گونه یا آزاد ماهیان کبیر به تبدیل و مورد تصویب دانشمندان قرار گرفت قزل آلای رنگین کمان در سراسر جهان منتشر گردیده و بدون شک بعد از ماهی کپور عمده تر ین و قدیمی تر ین ماهی پرورش محسوب می گردد و همچنین این ماهی یکی از مهمترین ماهیان برای صید ورزشی قلمداد می گردد.

 

علیرغم تحقیقات وسیع و همه جانبه ای که در سطح جهانی بر روی این ماهی صورت گرفته است ، ماهی شناسان در خصوص نام علمی این ماهی اتفاق نظر نداشته اند و تاکنون بیش از 30 نام علمی برای این ماهی پیشنهاد گردیده است.

 

حدود 80 سال قبل ریگان پیشنهاد داد که ماهیان قزل آلای وابسته به اقیانوس کبیر با توجه به اندازه و شکل بین دو چشم آنها رده بندی گردد کیابی تجارب قبلی دانشمندان نیز حاکی از آن است که DNAمیتو کندری زل آلای رنگین کمان شباهت زیادی بهDNA میتو کندری ماهی آزاد اقیانوس کبیر در مقایسه با ماهی آزاد اقیانوس اطلس دارد . این شباهت به شاه ماهی آزاد اقیانوس کبیر حتی به مراتب بیشتر از شباهت آن بهDNA میتو کندری ماهی قزل آلای قهوه ای است.

 

ماهی قزل آلای رنگین کمان به مراتب آسانتر از قزل آلای خال قرمز نسبت به محیط سازگاری حاصل نموده تمایل بیشتری به اهلی شدن داشته و از غذای دستی آسانتر استفاده می نماید.

 

این ماهی به درجه حرارت های بالا و کمبود اکسیژن مقاوم بوده و در آبهایی که به اندازه کافی تجدیدی گردد می تواند درجات 20 الی 22 درجه سانتی گراد را تحمل نماید.

 

نمو تخم در مدت کوتاهتر انجام شده و رشد آن سریعتر است. این ماهی گوشتخوار می باشد فلذا ماهیان کمتری را شکار می نماید این ماهی از انواع کرمها و نرم تنان تغذیه میکند و این موجودات را در بستر آبگیر جستجو مینماید از همین طعمه ها برای صید ورزشی استفاده می کنند .

 

این ماهی دارای رشد سریع می باشد و در صورتی که خوب تغذیه شوند و در یک سالگی به وزن 100 گرم و در سالگی به 250 الی 300 گرم و در چهار سالگی به 40 الی 45 سانتی متر می رسد حداکثر وزن آن به 7 کیلو و حد اکثر طول گزارش شده به 70 سانتی متر است این ماهی نسبت به  بیماری حساس می باشد و گوشت آن از حیث کیفیت نازلتر از گوشت قزل آلای خال قرمز می باشد.

 

ماهی قزل آلای رنگین کمان مناسب تر ین ماهی سرد آبی جهت پرورش می باشد بطوریکه آسانتر به غذای دستی عادت کرده و نسبت به درجه حرارت و کیفیت آب کمتر حساس می باشد و بدین جهت در سراسر دنیا اساسی تر ین ماهی آزاد مورد پرورش جهت تغذیه می باشد. از این ماهی می توان جهت ماهی دار کردن آبگیر های طبیعی استفاده نمود .

مهاجرت

خیلی از ماهیان آب شیرین ساکن می باشند اردک ماهی در یک منطقه محدود اقامت می کند مخصوصا در دوران جوانی یک دسته سیخ باله یا یک جفت لای ماهی اغلب در محل مورد علاقه خود برای مدتهای طولانی باقی می مانند و معمولا به هر سنگ و مخفیگاه در آن منطقه آشنا می باشند ماهیان مهاجر در مقایسه به سفرهای طولانی دست می زنند مخصوصا قبل یا بعد از فصل تولید مثل گروههایی از ماهیان جهت تخم ریزی به بالی رودخانه مهاجرت می کنند.

 

عده ای به پایین رودخانه . ماهیان خاویاری آزاد به بالای رودخانه می روند علت مهاجرت ماهی ها هورمون هایی است که توسط بلوغ غدد جنین ترشح میشود آنها در این هنگام دارای احساسات جدیدی میشند بصورتی که دیگر قادر به تحمل محیط اطراف خود نبوده و نیاز مبرمی به عوض کردن جایگاه خود را دارند این ماهیان جهت پیدا کردن مکانهای مناسب دست به مهاجرت می زنند .

 

آزاد ماهیان و از جمله ماهی قزل آلا ی رنگین کمان قدرت فوق العاده ای در به خاطر سپردن محیط آبهای محل تولد خود دارند بطور کلی زندگی ماهی قزل آلا ی رنگین کمان شبیه ماهی قزل آلا می باشد دوره تخم ریزی از اواخر زمستان تا اواخر بهار بوده و تعداد تخم ها بین تا 5 هزار عدد می باشد.

 

بچه ماهیان تقریبا زمانی که 15 سانتی متر طول دارند دارای 11-12 عدد لکه های تیره رنگ بر روی بدن می باشند جنسیت و تولید مثل مشاهداتی که در خصوص قزل آلای رنگین کمان و قزل آلای خال قرمز انجام گرفته است گویای این نکته می باشد که قزل آلای رنگین کمان ، قزل آلای خال قرمز را از محل خویش دور میسازد این ماهی مناطقی از رودخانه را انتخاب کرده و تحت تسلط خویش قرار میدهد.

 

قزل آلا ی رنگین کمان در مقابل تغییرات درجه آب اکسیژن آب زیاد حساس نمی باشد در صورتیکه ماهی قزل آلای خال قرمز نسبت به تغییرات فوق الذکر و همچنین نوسانات مواد غذایی حساسیت خاصی از خود نشان می دهد این ماهی بعد از سازش تدریجی می تواند به خوبی در آب اقیانوس زندگی کند .

 

امروزه پرورش این ماهی در دریا در سبد هایی محصور صورت می گیرد که جمعیت هایی از ماهی ها از همین سبدها فرار کرده به دریا راه یافته اند قزل آلا ی رنگین کمان در شرایط طبیعی در آب شیرین و مناطق معتدل که حرارت در تابستان حدود 12 درجه سانتی گراد است زندگی می کند این ماهی در شرایط خوب پرورش می تواند نوسانات صفر تا 25 درجه سانتی گراد را تحمل نماید تاکنون مطالعات بسیار زیادی بر روی اصلاح نژاد قزل آلای رنگین کمان صورت پذیرفته است. 

 

جنسیت و تولید مثل

جنس نر و ماده قزل آلای رنگین کمان از لحاظ ظاهری شبیه به هم می باشد فصل تولید مثل با بلوغ جنسی رنگ نرها غلیظتر ده و تغییرات قابل ملاحظه ای در نرها ایجاد می شود در خارج از فصل تخم ریزی غدد جنس کاملاً کوچک هستند و فقط با نزدیک شدن فصل تولید مثل بزرگ شده و کیسه مواد تخم و اسپرم را به وجود می آورد.

 

با این که بلوغ غدد توسط هورمونها کنترل می شود ولی قبل از انجام تخم ریزی آب باید دارای دمای مناسب باشد تخمک ها و اسپرم ها آزادند و در آب رها شده و لقاح در آنجا صورت می گیرد و تخم شفاف که کمی از آب سنگینتر بوده و قدری چسبناک هستند تا توانند به سنگها و گیاهان متصل شوند را به وجود می آورند.

 

قابلیت رشد و مقاومت ماهیان اصلاح شده افزایش یافته است بطوری که آنرا برای پرورش مصنوعی و با غذاهای کنتسانتره بخوبی مهیا ساخته است محل طبیعی زندگی این ماهی در قسمتهای علیای رودخانه ها و دریاچه های خنک و در محیطی که سرشار از اکسیژن و غذای کافی است می باشد.

 

این ماهی ظریف، عصبی،  فوق العاده چالاک است . دارای عکسس العمل های شدید می باشد گوشت این ماهی فوق العاده لذیذ و خوش طعم و دارای رنگی زیبا می باشد که این مطلب باعث علاقه ماهیگیران ورزشی به این ماهی شده است. 

 

رنگ بدن

پوست و اندام شفاف و گلگون و از فلسهای ریزی پوشیده شده است رنگ آن در رودخانه های مختلف تغییر می کند و در رودخانه هایی که در سایه واقع گردیده است بسیار تیره رنگ می گردد.

 

از اهم مشخصات دیگر آن داشتن دندان های ریز در دهان و باله چربی بالای ساقه دمی است ماهیانی که معمولاً در لایه های بالایی آب زندگی می کنند دارای بدن و فلسی نقره ای هستند .

 

این رنگ به خاطر انعکاس نور از بلورهایی بی رنگ و میکروسکوپی به نام کوانین  است این بلورها در واقع محصول فرعی یک سوخت و ساز شیمیایی است که در زیر فلس یا در لایه مخصوص رنگ در پوست ایجاد می شود ماهیان نیمه شفاف مثل کفالها فاقد این ماده فلسهایشان میباشند.

 

دانه های رنگی قرمز زرد و سیاه هزاران سلول رنگی تجمع یافته اند . این دانه به توسط عمل انقباض یا انبساط به هم نزدیک یا از هم  دور می شوند و این فرآیند اساس قابلیت تغییر رنگ در ماهی می باشد . غلظت رنگ در ماهیان به خط سلول رنگی و تراکم دانه در هر سلول بستگی دارد.

 

 اکوسیستم مناسب جهت پرورش ماهی

این ماهی در جاهایی که بستر شنی و آب شفاف ، سرد ، سرشار از اکسیژن می باشد اقدام به تخم ریزی می نماید . قزل آلا ی رنگین کمان می تواند حرارت بالاتر و اکسیژن کمتر را نسبت به سایر آزاد ماهیان تحمل نماید و در شرایط یکسان ، رشد سریعتری نسبت به قزل آلای قهوه ا ی دارد.

 

تخمهای قزل آلا در 82 روز و 5 درجه کامل می شود اما همین عمل در حرارت 10 درجه 41 روز طول می کشد با دو برابر شدن دما همین 20 درجه فقط در مدت 5 روز کامل می شوند.

 

قزل آلا ی رنگین کمان دیرتر از ماهی قزل آلای خال قرمز تخم ریزی می نماید البته امروزه واریته هایی حاصل گردیده که تخم ریزی آنها حتی جلوتر شروع می شود .

 

بهترین درجه حرارت برای رشد و نمو و سلامت طبیعی آن 12 سانتی گراد است 7 تا 9 دکتر عمادی) حال آنکه عالی ترین گرما برای رشد و نمو اقتصادی آن در صورت مناسب بودن کیفیت آب بین 15 تا 20 درجه سانتی گراد عمدتا 17 درجه سانتی گراد می باشد.

 

فصل تخم ریزی قزل آلا نسبت به محل و درجه حرارت متفاوت می باشد ماهی قزل آلای رودخانه ای و قزل آلای قهوه ای در پاییز و ماهی قزل آلای رنگین کمان در بهار تخم ریزی می نمایند در برخی از رودخانه ها ی کالیفرنیا کمتر ماهی داز سال می باشد که حداقل نوعی ماهی قزل آلا یا ماهی آزاد تخم ریزی نکند.

 

فصل و زمان تخم ریزی را می توان به طرق مختلف جلو انداخت این روشها شامل تخم گیری گزینشی مصرف نور مصنوعی با کنترل زمان تابش –و تزریق هورمون هیپوفیز می باشد .

 

تخم گیری گزینشی حائز اهمیت فراوان بوده و از این طریق توانسته اند قزل آلای رنگین کمان بهاره نژاد هات کریک را تولید کنند احتمالا هیچ عاملی در تنظیم نمو جنین و رشد آن به اندازه درجه حرارت مهم نمی باشد .

 

تجربه نشان داده است ماهی قزل آلا ی رنگین کمان در درجه حرارت ثابت 5/15 درجه سانتی گراد هر ماه 5/2 سانتیمتر رشد می کند و در حرارت 2/7 درجه سانتی گراد کمتر از 625/. سانتی متر در ماه رشد می کند .

 

ماهی قزل آلای یکساله و بالغ می تواند درجه حرارت بیشتر از 20 درجه سانتی گراد را برای مدتی بدون آنکه متحمل آسیب شود به خوبی پشت سر بگذارد .به منظور تولید تخم خوب ماهی قزل آلا ی رنگین کمان بایستی حداقل 6 ماه قبل از – تخم ریزی در اینکه بیشتر از 30/13 درجه سانتی گراد و ترجیحا بیشتر از 2/12 درجه سانتی گراد نباشد نگهداری شود.

 

برای تولید ماهی قزل آلا ی رنگین کمان با سرعت رشد زیاد و تخم ریزی در سن 2 سالگی در 16 ماه اول بایستی آنها را در درجه حرارت نسبتا ثابت 15 درجه سانتی گراد نگهداری کرده و هنگام رسیدن به سن بلوغ حرارت را به حداکثر 2/12 درجه سانتی گراد کاهش داد.

 

تغذیه ماهی

بسیاری از ماهیان سرد آبی و معتدله دارای روده ای کوتاه می باشند این خاصیت مربوط به ماهیان گوشتخوار و همه چیز خوار است . این ماهیان به رژیم غذایی غیر زنده یا مصنوعی نیز عادت می کنند که البته در خصوص آزاد ماهی دریای خزر این تغییر رژیم به سختی امکان پذیر است بطوریکه حتی ماهی غیر زنده را هم نمی خورند .

 

گوشتخواری این ماهیان سبب می شود تا رژیم غذایی آنها از لحاظ پروتئین های حیوانی غنی باشد و به همین علت تغذیه این ماهی گران تمام می شود .

 

ماهی قزل آلا فقط مقدار کمی از مواد نشاسته ای قابل هضم را مورد استفاده قرار میدهد ولی مواد چربی بهتر مورد استفاده قرار می گیرد.

در بعضی از گونه های آزاد ماهیان و قزل آلای دریاچه ای مواد چربی ممکن است به عنوان منبع انرژی تا 20درصد از وزن خشک را به جای پروتئین و کربو هیدراتها تشکیل دهد.

 

این ماهی به روش مونو کاپو سیستم روش یک گونه ای ، پلی کاپو سیستم پرورش چند گونه ای به عنوان مثال پرورش همراه گیاه برنج در شالی زار های مازندران صورت میگیرد.