ایمنی و حفاظت فنی

در محیط های صنعتی با و جود ماشین آلات و ابزار فراوان غالبا کارگران در معرض مخاطرات فراوان قرار دارند  با توسعه تکنولوژی و افزایش کاربرد ماشین در امر تولید نیز احتمال مخاطرات و حوادث در این گونه محیط ها زیاد تر می شود . سوانح در کارخانه جات ممکن است باعث نقص عضو یا  فوت افراد شود که به سهولت و سرعت قابل جبران نیست و برای سازمان فقدان یک متخصص که سال ها برای تربیت او سرمایه و وقت مصرف شده است ، زمان سنگینی به شمار می آید .

 

در سازمان های تولیدی که اصول و موازین مراعات نمی شود روحیه کارکنان نیز ضعیف و متزلزل است و کمتر امکان دارد کارگر خوب و طراز اول در خدمت چنین سازمان هایی مشغول به کار باشد . بنابراین اجرای تدابیر و برنامه هایی به منظور ایمنی و حفاظت فنی کارکنان ، در درجه اول اهمیت  در راستای تامین و نگهداری نیروی انسانی ، قرار دارد . در عین حال ، صرف هزینه و تخصیص اعتبار در برنامه های سازمان ، به منظور ابداع تدابیر و استقرار وسایل جهت جلوگیری از حوادث ، در مقابل منافع حاصل از آن ، اندک و ناچیز به شمار می رود .

 

اصولا ایمنی  حفاظت فنی و بهداشت صنعتی وسیع و گسترده ای است که تحت عنوان ( حفاظت صنعتی ) به مجموعه تدابیر ، اصول و مقرراتی گفته می شود که با به کار گرفتن آن بتوان نیروی انسانی و سرمایه را در مقابل خطرات مختلف محتمل در محیط های صنعتی به نحو موثری حفظ و حراست کرد و یک محیط کاری بی خطر و سالم جهت افزایش کارایی کارکنان به وجود آورد .

 

 بررسی تاریخی ایمنی و بهداشت صنعتی 

بررسی تاریخی ایمنی و بهداشت  صنعتی با توجه به نقاط عطف موجود به طور کلی به چهار دوره تقسیم می گردد :

 

1- دوره زندگی اولیه بشر

2- از پیدایش تمدن های اولیه تا ظهور اسلام

3- از ظهور اسلام تا انقلاب صنعتی

4- از ظهور انقلاب صنعتی تا امروز

دیدگاه اولیه بشر از ایمنی و بهداشت کار : این دیدگاه محدود به استفاده از نیروی بدنی و گاها استفاده از امکانات طبیعی نظیر چوب و سنگ و استخوان می شود و انسان بر اثر غریزه به فکر صیانت از اعضای مختلف بدن خویش بوده است  اولا در این دوره اهمیت مساله آنچنان واضح و روشن نبوده و اکثرا با جنبه های منفی و آثار سود و زیان به کار معطوف بوده  و هیچ موقع با آثار مثبت و مفید کار که مورد توجه جهانیان به ویژه پزشکان در جهان امروز قرار گرفته است و کار درمانی که یکی از موارد هم می باشد مورد توجه قرار نگرفته است .

 

مساله دیگر اینکه در این دوره ها هم کارهای سخت و زیان آور معادن و عمارت های آنچنانی را برده ها و یا زندانیان به اصطلاح محکوم به مرگ تشکیل می دادند و بنابراین از نظر کارفرمایان آن دوره نه تنها نیازی به حفاظت ، ایمنی و تامین سلامت آن ها نبوده بلکه خود این عمل نوعی اعدام دسته جمعی به حساب می آمد .

ایمنی و بهداشت در صنعت امروز : انقلاب صنعتی با ماشین بخار آغاز شد . انقلاب صنعتی غرب که آغازگر حرکت جوامع به سوی صنعتی شدن بود نقطه عطفی در پیشرفت سریع صنعت و پدیده های مربوط به آن از جمله ایمنی و بهداشت در آن ممالک به شمار می رود . با تغییر و تکامل ابزار کار و تولید ، حوادث و بیماری های ناشی از کار مرتبا در تغییر و تحول بوده اند که انقلاب صنعتی جنبه های منفی هم داشته که از آن جمله می توان به افزایش حوادث در محیط کار ، سرو صدا ، آلودگی های ناشی از کارخانه جات و افزایش ماشین آلات و آلودگی آب های دریا اشاره کرد .

حادثه چیست :

حادثه اتفاقی است پیش بینی نشده و غیر منتظره که در زمان انجام وظیفه طی اوقات کار برای بیمه شده ای که در کارخانه یا کارگاه ، سازمان ها وموسسات وابسته مشغول انجام کار می باشد اتفاق می افتد و باعث ضایعات مادی و انسانی می شود و کارگر آسیب دیده حداقل باید 24 ساعت تحت معالجه و استراحت قرار بگیرد .

بررسی حوادث در کارگاه ها

طرق مختلفی را که امروزه در زمینه پیشگیری حوادث به کار گرفته می شود می توان به ترتیب زیر طبقه بندی نمود :

 تحقیقات آماری  2 – بررسی جنبه های روانی  و فیزیولوژیکی کارگران  3 – فعالیت های آموزش و تبلیغاتی  4 – سازمان و تشکیلات حفاظت  5 – بازرسی از کارهای اجرایی در کارگاه ها .

 

 تحقیقات آماری : تمامی حوادث کلا از یک سری عوامل که در یک زمان و در یک مکان جمع شده اند تشکیل می گردند . به عنوان مثال برای تشکیل آتش لازم ایت عوامل مختلفی مانند سوخت ، اکسیژن و حرارت در یک جا و در یک زمان در کنار هم قرار گیرند حال اگر به طریقی یکی از عوامل را ما حذف کنیم دیگر آتش نخواهد بود . پس با کنترل عمل وقوع حادثه و جلوگیری از تجمع آنها در یک مکان و د ریک زمان از به وجود آمدن می توان پیشگیری کرد .

عامل فیزیولوژیکی که عامل درونی به طور کلی معین می کند اشخاص در چه شرایطی و به چه دلایلی سبب ایجاد خطر برای خود  و دیگران می شوند در هنگام استخدام انتخاب پرسنل باید به طور صحیح صورت گیرد و فرد واقعا از روی علاقه شروع به کار نماید . 2 – عامل فیزیولوژیکی : وضعیت بدنی و جسمانی پرسنل باید متنایب کارشان در نظر گرفته شود البته این بدین منظور نیست که افرادی که نقص عضو دارند به کار گذاشته نشوند . بلکه کار مزبور باید باید تجزیه و تحلیل گردد .

 

فعالیت های تبلیغاتی و آموزشی : آموزش و فقدان آموزش یکی از علل عمده وقوع حوادث است . کلیه کارگاه ها با توجه به شغل های مختلف پرسل را باید برای دوره های کوتاه مدت و بلند مدت اعزام نمایند و الویت با پرسنلی است که جدیدا در کارگاه های استخدام می شوند . در کلاس ها باید سعی شود حوادث مختلف تجزیه و تحلیل گردد تا از تکرار حوادث جلوگیری شود .

 سازمان و تشکیلات حفاظتی : اولین افرادی که در امر حفاظت نقش مهم و سازنده ای را ایفا می نمایند ، مدیران کارگاه ها می باشند . چنانکه درباره سازمان فعالیت های حفاظتی گویند : حفاظت از بالا شروع می شود . مسئول مستقیم واحد ها سر کارگران که در ارتباط با کار گران می باشند با اولویت دادن به ایمنی قبل از شروع به کار و در حین انجام کار سعی بر این کنند که به طور کامل تمامی کارگران اقدامات لازم ایمنی را انجام دهند .

بازرسی مکرر از کارهای اجرایی در کارگاه ها  : برای حفظ صیانت نیروی انسانی لازم است تمامی قوانین و مقررات ایمنی به طور کامل در کارگاه ها اجرا شود و همچنین کارگران به نحو احسن از لوازم ایمنی استفاده نمایند . البته این قوانین به غیر از دروسی که در کلاس های ایمنی ارائه می گردد دفترچه استاندارد ایمنی در اختیار واحدها قرار  گرفته و همچنین تدابیری برای کارهای مختلف کارگاه نوشته و برای تمامی واحد ها ارسال گردد که در تقلیل حوادث بسیار حائز اهمیت است .

 

زیان های وارده در اثر حادثه :

1 – زیان های نامشهود

2 – زیان های مشهود

تعریف : زیان های نامشهود ضررهایی است که قابل محاسبه و بیان به رقم و ریال نمی باشند .

تعریف : زیان های مشهود هزینه هایی است که قابل محاسبه به رقم و ریال می باشند .

زیان های نامشهود بر کارفرما :

اتلاف وقت مدت زمانی که کارگر ، کارفرما سر کار نیست .

اتلاف وقت سایر کارکنان که در اثر حادثه دست از کار می کشند .

اتلاف وقت سرپرست و کارکنان اداری .

4 – هزینه آماده نمودن کارگر به جای کارگر مصدوم .

اثر سوء روحی در بین کارگران که موجب کندی کار می گردد .

 

زیان های نامشهود وارده بر کارگر حادثه دیده

هزینه های اضافی در مدت استراحت در منزل

 تغییر شغل

امکان تزلزل شغل در اثر ناتوانی در اشتغال به کار سابق .

اثرات روحی برای خود و خانواده .

زیان های نا مشهود وارده بر جامعه :

خسارتی که جامعه به علت از دست دادن نیروی ماهر تحمل می شود .

اثرات سوئی که از نظر روانی در جامعه موثر واقع می شود .

 بالا رفتن آمار حوادث در کشور و اثرات نا مطلوب آن در سازمان جهانی کار

زیان های مشهود :  حقوق ایام بیماری کارگر مصدوم  خساراتی که بابت غرامت از کار افتادگی یا نقص عضو پرداخت می شود  هزینه تعمیر یا اصلاح ماشین آلات ضایعات مواد به علت حادثه  هزینه معالجه و مداوام مصدوم  .

حاصل حادثه یکی از موارد زیر است :

جراحات کم   2 – نقص عضو یا قطع عضو عدم توانایی در اشتغال به کار سابق    4 – از کار افتادگی دائم    5 – فوت .

ضریب تکرار حادثه : منظور از ضریب تکرار حادثه ، یا ضریب تعداد حادثه ، یا ضریب فراوانی عبارتست از تعداد حوادث و تصادفاتی که در صورت ( معمولا یکسان )  منجر به ضایعات انسانی ( اعم از تلفات ، نقص عضو کلی یا جزیی و بیماری های شخصی ) می شود که در سازمان مورد بررسی قرار می گیرد . برای محاسبه ضریب حادثه از فرمول زیر استفاده می شود : 

 

کارگاهی دارای پانصد نفر کار گار است که هر یک از آن ها 50 هفته در سال و 48 ساعت در هفته کار می کنند تعداد حوادث کلی یکسان در آن کارگاه عبارت از 60 فقره بوده است .

تعداد حادثه

معنای ضریب حادثه این است که در مدت یک سال ، در مقابل هر یک میلیون ساعت کار تقریبا 53 حادثه اتفاق افتاده است .

تا اینجا فقط تعداد حوادث مورد نظر بوده است و با این ترتیب نمی توان دقیقا حوادث کار را اندازه گیری نمود . برای اینکه موضوع کاملا روشن گردد ، بهتر است ضریب شدت حادثه نیز در نظر گرفته شود .

ضریب شدت حادثه :  شدت حادثه به صورت زیر محاسبه می شود :

 

یعنی تعداد روزهای تلف شده به مقیاس هر هزار ساعت کار .

مثلا در مثال قبل اگر تعداد روزهای تلف شده بر اثر 60 حادثه 1200 باشد شدت حادثه بدین ترتیب است   :

 

یعنی در مدت یک سال ، در ازاء هر هزار ساعت کار ، یک روز تلف شده است . محاسبه شدت حادثه ، هنگامی که حادثه باعث از کار افتادگی دائم و یا مرگ کارگر شود بسیار مشکل است . حداکثر ضریب در مورد فوت بر طبق روش امریکا ، 6000 روز و بر طبق کنفرانس بین المللی آمارگران 7500 روز است .

وظیفه کمیته حفاظت و ایمنی : اعضای کمیته باید تماما از افرادی انتخاب شوند که در ارتباط نزدیک با گروه های اجرایی هستند و به جزئیات کار مهم تر از همه با روحیه کارگران آشنایی کامل داشته باشد تا اینکه تصمیماتی که از طرف کمیته اتخاذ می گردد و به راحتی قابل اجرا باشد و در چهار چوبی که برای فعالیت کمیته مشخص شده است پیشرفت چشمگیری داشته باشد و وظیفه آن جلب همکاری کارگران در پیشگیری از حوادث ، فراهم آوردن موجبات اجرای دستورات حفاظتی و مبارزه با سهل انگاری و مقاومت کارگران در این زمینه می باشد و مهم تر از همه بهبود حفاظت بر ایمنی در کار از طریق همکاری بین کارفرما و کارگر می باشد .

عوامل مرتبط با سوانح :

کار کردن در ارتفاعات بدون وجود حفاظ 2 – سرعت کار ماشین آلات که احتمال حوادث را افزایش دهد افزایش ماشین آلات پیشرفته آتش سوزی بر اثر مواد سوختنی 5 – وجود گازهای قابل اشتعال در محیط مواد خطرناک و مضر  قطع و وصل  برق  وسایل نوک تیز – اشیاء تیز و برنده اسیدها و قلیاها اشعه ها ، فرکانس زیاد صدا ، انرژی هسته ای  لیز بودن کف کارگاه ها .

علل ایجاد سوانح :  1 – فقدان دانش یا مهارت کار عیب و نقص در ماشین آلات ، ابزار نامناسب طراحی یا ترکیبات نا ایمن  3 – استفاده نکردن از وسایل و تجهیزات مانند به کارگیری تجهیزات ابزار ، مواد و نقاله ها به طور نا امن ، عدم به کار گیری حفاظت فردی ، فقدان تجهیزات حفاظتی مورد نیاز حفاظت های ناکافی یا نا مناسب ، روشنایی نا مناسب ، تهویه نا مناسب ، لباس نا مناسب ، برنامه نظافت کارگاهی ضعیف ، فضای کارگاهی کم و ...

گزیده ای در آیین نامه های حفاظت و بهداشت کار در کارگاه ها :

فراهم نمودن وسایل اطفا حریق در کارگاه ضروری می باشد ماده 2 و 3 و 19  و 25 آیین نامه پیشگیری و مبارزه با آتش سوزی در کارگاه .

برای هر کارگر در کارگاه حداقل باید دوازده متر مکعب فضای مفید منظور گردد . فضای اشغال شده به وسیله ماشین آلات با ابزار و اثاثیه مربوط به کار و همچنین فضای بالاتر از ارتفاع 3 متر جزء فضای مزبور محسوب نمی شود .

برای سقف و بدنه ی عمارات کارگاه باید مصالحی پیش بینی شود تا از نفوذ رطوبت به داخل جلوگیری نماید و حتی الامکان مانع نفوذ گرما یا سرما ی خارج گردد .

سقف و بدنه سالن ها بایستی به وسیله عایق بندی مقاوم در برابر حرارت و برودت باشد .

کارگاه مجهز به وسایل کمک های اولیه باشد و متناسب با تعداد عمارات در کارگاه باشد . به طور مثال هم دو نوع ایمنی حریق و ایمنی جوشکاری را برای شما توضیح می دهیم .

ایمنی حریق :

به طور کلی بعد از انقلاب صنعتی ایمنی جهن جلوگیری از خسارت شکل گرفت ایمنی حریق اهداف زیر را دنبال می کند :

کاهش مرگ و میر

کاهش مصدومیت

کاهش آسیب ها و خسارات وارده به تجهیزات

مهم ترین هدف کاهش زمان پاسخ یا زمان تاخیر

حریق واکنشی است که در طی آن واکنش ، ماده سوختنی با اکسیژن ترکیب شده و تولید حرارت و گازهای سمی می کند ( حرارت هم به عنوان ماده اولیه و هم به عنوان محصول حریق خوانده میشود .

سیستم حفاظت در برابر حریق :  اطفا حریق 

سطل های آتش نشانی حاوی شن و ماسه ، این سطل ها در قدیم حاوی آب بودند که امروز جای خود را به شن و ماسه دادند . گنجایش این سطل ها 10 – 15 لیتر است و در حال حاضر در پمپ بنزین ها نگهداری می شود .

کپسول های اطفا حریق شامل  : کپسول های آب به رنگ قرمز ، حاوی آب و گازهای عامل فشار است ، کپسول های پودر که به رنگ آبی و حاوی پودر و گازهای عامل فشار است ، کپسول های کف به رنگ کرم که حاوی سولفات آمونیوم و بی کربنات سدیم است و کپسول ها یهالون که رنگ سبز و حاوی هیدرو کربن هلی هالوژنه است . کپسول های CO2 : به رنگ مشکی ، نازل شیپوری ، بدنه یکپاچه و خروج به شکل برف مانند .

شیرهای آتش نشانی : این شیر ها به رنگ قرمز در مسیر ورودی اماکن بزرگی چون بازارها قرار دارن و دارای شیلنگ های بزرگی هستند .

جعبه های آتش نشانی که با حرف F نشان داده می شوند و رنگ آن ها قرمز می باشد دارای قسمت شیشه ای که با شکستن شیشه کلید جعبه برداشته می شود .

درب های ضد حریق  : که در بابر حرارت بالا مقاوم بوده و تا  کاهش دما بسته می مانند

اسپر نکیلر ها : لوله کشی در قسمت سقف یا دیوارهای بلند است که در بیشتر مواقع به مخزن آب متصل اند که به صورت خودکار عمل می کنند .

فرد آتش نشان :  فردی آموزش دیده با توان جسمی و سرعت بالا است .

سیستم پیشگیری در برابر حریق

انسان آتش نشان 

اسپر نکیلرها

چراغ چشمک زن یا آژیر اعلام حریق

آشکار ساز یا Detector که شامل حرارتی ، دودی ، شعله ای و گازی هستند این وسایل مهم ترین وسایل پیشگیری بوده که به چراغ چشمک زن و آژیر متصل اند .

مهندسی انسانی  :

هدف مهندسی انسانی عبارت از تقلیل فشار کار و خستگی و فرسودگی که بیهوده ایجاد می شود در مهندسی انسانی سعی بر این است که کار با دستگاه را به خاطر شخص تغییر دهند . همچنین هدف اصلی آن حمایت و حفاظت از کارگر است نه ازدیاد محصول در مهندسی انسانی باری بهتر کارکردن سعی می شود که کارهای خسته کننده تغییر داده شود تا کارگر در کار خود راحت باشد .

چگونگی کاربرد لوازم حفاظت انفرادی برای ایمنی و حفاظت فنی

لوازم حفاظت انفرادی که کارگران بنا به موقعیت خاص شغلی که دارند باید از آن ها استفاده کنند . معمولا به وسایلی اطلاق می شود که مانند سدی بین شخص و عوامل خطرناک ، مواد تشعشعات زیان آور قرار می گیرد ، در حقیقت یک نوع حفاظت گزاری شیئی یا ماده نیست بلکه حفاظت گزاری انسان است .

مشکلات در تهیه وسایل حفاظت فردی :

انتخاب وقت گیر است – از کجا – از کدام شرکت

عدم آشنایی با مراکز تولید و بخش حفاظت فردی

چگونگی کنترل ورود و خروج آن ها توسط مسئولین کارخانه

چگونگی کنترل آن ها توسط کارگران

چگونگی تدابیر لازم برای نگهداری آن ها .

وظیفه کار فرما در تامین  و سایل حفاظت فردی :

تهیه وسایل حفاظت فردی

آموزش

نصب شعار و دستور العمل های ایمنی در مکان های مناسب کارگاه ها

 به صورت بخشنامه و الصاق آن در تابلوی اعللانات

 مکاتبات شخصی

وظیفه کارگران در رابطه با استفاده از وسایل حفاظت فردی :

استفاده از وسایل حفاظتی

نگهداری از وسایل حفاظتی

رعایت مقررات و دستور العمل های حفاظت و ایمنی

به طور کلی وسایل حفاظت انفرادی باید دارای اختصاصات زیر باشد :

حفاظت کافی را در مقابل خطراتی که انسان با آن روبرو است تامین نماید  .

ضمن اینکه قدرت حفاظت کافی داشته باشد باید حد اکثر راحتی و حداقل وزن را داشته باشد .

برای حرکات اساسی بدن یا کار محدودیتی بوجود نیاورد .

با دوام باشد .

ساختمان آن ها بر طبق استانداردهای قابل قبول باشد .

وسایل حفاظت انفرادی عبارتند از :

لباس کار – پیش بند – کلاه فلزی  کاسک  کلاه کار و سرند – ماسک جوشکاری و عینک و سایر انواع ماسک ها  حفاظ گوش  کمر بند حفاظ – انواع دستکش ها – کفش و چکمه و گتره .

لباس کار : باید به ترتیبی باشد که از بروز خطرات تا حد ممکن جلوگیری نماید . و باید مناسب با بدن کارگر استفاده نمایند و هیچ قسمت آن آزاد نباشد . کمر آن همیشه بسته و جیب های آن کوچک بوده باشد .

پیش بند : مخصوص کارگرانی است که در مقابل شعله و یا آتش های بدون حفاظ و یا در مقابل فلزات مذاب کار می کنند ، می باشد . که باید تمام سینه را پوشانیده و در برابر آتش مقاوم باشد .

کلاه ایمنی : با استفاده از آن حساس ترین عضو بدن را از سقوط و پرتاب اجسام حفاظت می کنیم . اجزای کلاه به صورت زیر می باشد :

نوارهای نگه دارنده

نوار تنظیم

نوار عرق گیر

ضربه گیر داخلی

کلاه ایمنی باید از مواد پلاستیکی ، پارچه ، چرم  و مواد ضد آتش تهیه شود و زمان استفاده آن نباید بیشتر از سه سال باشد .

باید غیر قابل احتراق و در صورت خطر برق گرفتگی عیق باشد .

کلاه در 3 اندازه استاندارد تهیه می شود .

برای دور سر با اندازه 55 سانتی متر

برای دور سر با اندازه 55  تا  95  سانتی متر

 برای دور سر با اندازه بزرگتر از 95  سانتی متر

گوشی های حفاظتی : گوشی ها باید در مقابل جرقه و تکه های مذاب و یا دیگر ذراتی که در هوا پرتاب می گردند و همچنین سرو صدا محافظت شوند . سرو صدای زیاد در کارگاه به تدریج ایجاد یک نوع کری می کند که به آن کری حرفه ای می گویند .

انواع گوشی های حفاظتی  :

گوشی های چوب پنبه ای

گوشی های پلاستیکی

گوشی های جفتی

دستکش ها :

دست کش ها نباید برای حرکت انگشتان مانع به وجود آورند .

کارگرانی که با دستگاه های مته  ماشین های تراش و سایر ماشین هایی که دارای قطعات متحرک اند کار میکنند نباید از دستکش استفاده کنند .

دستکش کارگرانی که با فلزات داغ کار می کنند باید از پنبه نسوز باشد .